Największe sekrety: Uderzenie w (pra)Syndykat 1926

Dlaczego doszło do Zamachu Majowego? "Bo Piłsudski musiał rozpędzić złodziei z Sejmu"- powiedzą piłsudczycy. "Bo to był Żyd! I mason! Bo każdy Żyd to mason!" - odpowiedzą endecy. "Bo był faszystą..." - odburkną duchowi spadkobiercy KPP. Zamach Majowy to jedno z najmniej zrozumianych, przemilczanych i wykoślawionych w zbiorowej (a zwłaszcza w prawicowej) świadomości zdarzeń z ostatnich 100 lat naszej historii. Jak zwykle jego przyczyny były zbyt złożone, by zwykły zjadacz chleba je zrozumiał i zbyt tajne, by przeniknęły do świadomości narodowej. Ale jak wiadomo archiwa nie płoną...

Ilustracja muzyczna: Pierwsza Brygada. Po węgiersku

Swego czasu napisałem, że Eligiusz Niewiadomski zabijając prezydenta Narutowicza był mniej lub bardziej świadomym narzędziem sowieckich służb specjalnych a endecy wykazali się kolosalną głupotą dając się wciągnąć w ich grę i robiąc z Niewiadomskiego bohatera. (Dla przypomnienia: chodzi o ten wpis). Teraz moje podejrzenia zostały wzmocnione przez książkę Mariusza Wołosa "O Piłsudskim, Dmowskim i zamachu majowym. Dyplomacja sowiecka wobec Polski w okresie kryzysu politycznego 1925-1926". Z dzieła tego wynika, że Sowieci kokietowali endecję i bardzo mocno ją infiltrowali. "Dyplomaci uzyskiwali od endeków masę interesujących ich informacji o nastrojach w kręgach politycznych, o kierunkach polskiej polityki zagranicznej. Ale udało mi się odkryć w rosyjskich archiwach jeszcze jeden machiawelistyczny zabieg dyplomacji sowieckiej. Otóż Rosjanie planowali za pomocą Narodowej Demokracji jeżeli nie obalić, to przynajmniej osłabić sojusz polsko-rumuński, wymierzony - jak sądzili - w nich. Piotr Wojkow, sowiecki przedstawiciel w Warszawie, twierdził, że gdyby nie strach przed Niemcami, to endecy lekką ręką odrzuciliby układ z Rumunią.(...) Zdawali sobie sprawę, że pewne idee Narodowej Demokracji pasowały do ich koncepcji. Endecja, jeden z najsilniejszych obozów politycznych w Polsce, była po pierwsze antyniemiecka, po drugie antybrytyjska, a po trzecie - profrancuska. Francja była postrzegana przez Sowietów jako mocarstwo tracące wpływy, ale Wielka Brytania była ich największym przeciwnikiem. Narodowa Demokracja miała z kolei sporo sympatii dla Rosji przedrewolucyjnej. (...) Do zamachu majowego Narodową Demokrację i Romana Dmowskiego popierała grupa przedsiębiorców i bankierów z Królestwa Polskiego, czyli Imperium Rosyjskiego, którzy marzyli o rynkach zbytu na wschodzie. Dyplomacja sowiecka wykorzystywała te elementy do tego stopnia, że nie waham się nazwać endecji głównym partnerem politycznym Rosji." - mówi Wołos w wywiadzie dla "Dziennika". Doszło m.in. do tajnych negocjacji Dmowski-Wojkow. W 1923 r. Stanisław Grabski, jeden z przywódców endecji, osławiony negocjator Traktatu Ryskiego i późniejszy członek bierutowskiej KRN, otwarcie wzywał do stworzenia sojuszu polsko-sowieckiego. Piłsudczykowscy oficerowie wojskowych służb specjalnych doskonale zdawali sobie sprawę z tych zalotów, a jeśli dodamy do tego skrajną głupotę jaką endecja wykazała się w związku z wyborami prezydenta w 1922 r. oraz narastającą jeszcze od 1905 r. niechęć pomiędzy obydwoma środowiskami nie powinno nas dziwić dlaczego Marszałek zdecydował się na demonstracje zbrojną mającą nie dopuścić do powstania endeckiego rządu. Impulsami do działania były Traktat w Locarno z 1925 r.  (reklamowany przez ówczesny rząd jako "zwycięstwo polskiej dyplomacji) oraz niemiecko-sowiecki układ o współpracy z kwietnia 1926 r. Piłsudski bardzo niepokoił się pogarszającym położeniem się międzynarodowym Polski i uważał, że drogą do wyjścia z pułapki jest poprawa stosunków z Niemcami - wspólny antysowiecki "zychowiczowski" sojusz. Endecy nie byli w stanie takiego sojuszu zawrzeć. Ten kluczowy aspekt jest zwykle pomijany w dyskusjach dotyczących Zamachu Majowego.

Czemu więc Sowieci nie udzielili otwartego poparcia endecji w czasie Zamachu Majowego? Wraz z zacieśnieniem sojuszu z Niemcami, Sowieci uznali, że endecja nie sprawdza się tak jak chcieli jako ewentualne narzędzie i zdecydowali, że wariantem, których ich będzie najbardziej zadowalał byłby wybuch wojny domowej w Polsce, która dałaby pretekst do wspólnej sowiecko-niemieckiej inwazji na nasz kraj. Uznali, że Piłsudski będzie polskim odpowiednikiem Kiereńskiego a jego rządy utorują drogę rewolucji. Tak głupie założenie to zarówno efekt kiepskiej jakości sowieckiego personelu w warszawskim poselstwie jak i zapewne skutek delikatnego sabotażu dokonanego przez naszego "ducha opiekuńczego" na Łubiance - Feliksa Edmundowicza Dzierżyńskiego (już w 1923 r. Dzierżyński uratował życie marszałkom Piłsudskiemu i Fochowi w ostatniej chwili powstrzymując iście "smoleński" zamach na Placu Saskim 3 V 1923 r. - przypominam wpis: Dekapitacja 1923). Dziwnym trafem Dzierżyński zmarł na zawał serca - prawdopodobnie został otruty - w sierpniu 1926 r.

Powyżej: Feliks Dzierżyński jako młody hipster

W tle toczyła się również jeszcze inna rozgrywka: o władzę nad wojskiem i wojskowymi służbami specjalnymi. Od ładnych kilku lat toczyły się o nie przepychanki. Marszałka niepokoiły projekty odsuwające go od dowodzenia armią i całkowicie podporządkowujące siły zbrojne rządowi. Przejęcie kontroli nad wojskowymi służbami specjalnymi - tajnym pulsem państwa polskiego -  przez ekipę Chjeno-Piasta było uznawane za zagrożenie największe.

9 maja 1926 r. premier Witos, najwybitniejszy demokratyczny polityk w historii Polski, był tak pewny zwycięstwa w tej rozgrywce, że otwarcie prowokował Piłsudskiego mówiąc w wywiadzie dla "Nowego Kuriera Polskiego": "Mówią, że Piłsudski ma za sobą wojsko, jeśli tak, to niech bierze władzę siłą... ja bym nie wahał się tego zrobić; jeśli Piłsudski nie zrobi tego, to, zdaje się, nie ma jednak tych sił za sobą." Kości zostały rzucone...

Ilustracja muzyczna: Two Steps From Hell - To Glory

Bunt oddziałów wiernych Marszałkowi i ich marsz na Warszawę miał być tylko zbrojną demonstracją. Akcją podobną do Marszu na Rzym Mussoliniego. Marszałek chciał w ten sposób zmusić Witosa do wyjścia z koalicji z endecją. I prawie mu się to udało. Witos, czując respekt przed siłą chciał się ugiąć - uniemożliwiła to niespodziewanie zdecydowana postawa prezydenta Wojciechowskiego utwierdzanego w oporze przez kilku generałów (o nich za chwilę). Prezydent wyznaczył Marszałkowi ultimatum: nakazał, by w ciągu dwóch godzin wojska wierne Piłsudskiemu podporządkowały się rozkazom Ministerstwa Spraw Wojskowych. Ultimatum zostało złamane przez wojska rządowe. Dowódca wojsk prorządowych gen. Tadeusz Rozwadowski wydał rozkaz nakazujący aresztowanie i ewentualną likwidację Marszałka Piłsudskiego. Pierwsze strzały padły na Placu Zamkowym 12 maja 1926 r. o godz. 17.30. To żołnierze prorządowego 30 pułku piechoty strzelali w tłum cywilów fraternizujących się z żołnierzami rebelianckiego 36 pułku piechoty.  Major Ziemski, kwatermistrz 36 pułku wspominał później: ""Nie pamiętam jak długo trwała ta rozmowa, gdy w trakcie jej usłyszałem przez otwarte okno strzały karabinów maszynowych od strony Zamku; usłyszał to i Marszałek. Twarz jego jeszcze bardziej pobladła i miała wyraz pełen zatroskania. (...) Marszałek głosem cichym, jakby do samego siebie, powiedział: "A jednak rozpoczęło się. Myślałem, że do tego nie dojdzie.""

W komuszym propagandowym filmie Ryszarda Filipskiego "Zamach stanu" jest kilka świetnych scen. W jednej z nich widzimy, jak po ogłoszeniu kapitulacji sił rządowych gen. Rozwadowski krzyczy: "Nieeeeeeee!!!", płacze i tarza się  po dywanie. Rozwadowski, człowiek który mocno przyczynił się do eskalacji, był zwolennikiem walki do samego końca. Powiedział ponoć nawet: "Lepiej, żeby zajęli nas bolszewicy, niż żeby Piłsudski miał rządzić". Zwolennikiem walki do końca był również gen. Włodzimierz Zagórski. , dowódca lotnictwa, który w czasie Zamachu Majowego, osobiście zrzucał bomby na Warszawę.   (Zwróćmy uwagę, że Marszałek podczas przewrotu robił co mógł, by walki nie przekształciły się w ogólnopolską wojnę domową - kazał rozbroić cywilną milicję, odrzucił plan PPS mówiący o wykolejaniu pociągów wiozących wojska prorządowe.) Co sprawiło, że od samego początku do końca tak mocno chcieli oni zapobiec objęciu władzy przez Marszałka, z którym przecież wcześniej owocnie współpracowali? Nie były to ich zapatrywania polityczne. Obaj nie udzielali się w polityce, wbrew późniejszej legendzie nie mieli też związków z endecją. Gen. Zagórski był bliżej nieznanym ogółowi wojskowym biurokratą, byłym oficerem wywiadu CK-Armii. Gen. Rozwadowski, późniejszy endecki bohater, dostał swego czasu Żelazny Krzyż od Kaisera Wilhelma za udział w bitwie pod Gorlicami - tej samej, która pogrzebała polityczną strategię Dmowskiego w trakcie I wojny światowej. Obaj byli profesjonalnymi wojskowymi i źródła ich oporu leżały właśnie w ich działalności jako wojskowych w czasie pokoju.

Po Zamachu Majowym gen. gen. Zagórski i Rozwadowski natychmiast trafiają do wieleńskiego więzienia na Antokolu. Towarzyszy im gen. Tarnawa-Malczewski, minister obrony winny bicia i lżenia w szpitalu rannych rebeliantów (sąd uznaje później, że gen. Tarnawa-Malczewski działał w stresie, ale oficerska piłsudczykowska bojówka wyrównuje rachunki robiąc mu łomot w składziku drewna), gen. Rolą-Żymierskim oraz gen. Jaźwińskim. Kim był gen. Jaźwiński? Nikim ważnym, szefem Wojskowego Instytutu Geograficznego. Dlaczego go więc uwięziono bez sądu razem z czterema dowódcami wojsk rządowych? Bo Zagórskiemu, Rozwadowskiemu, Żymierskiemu i Jaźwińskiemu szykowano wspólny proces korupcyjny. Endecy twierdzą oczywiście, że zarzuty korupcyjne były dęte. Pomijają jednak dwie ważne kwestie: właśnie w tej sprawie korupcyjnej został skazany i zdegradowany gen. Rola-Żymierski. (Uciekł po tym do Francji i zaczął tam pracować dla sowieckiego wywiadu.) Żymierskiego skazano za przyjęcie łapówki i zamówienie dla armii wadliwych masek gazowych. W centrum afery była spółka Francopol, w której udziały miał Zagórski oraz kilku innych prominentych wojskowych. Francopol był pośrednikiem w dostawach francuskiego sprzętu wojskowego do Polski. Pośrednikiem biorącym duże prowizje i sprowadzającym głównie złom z I wojny światowej. (Sprawdzała ona m.in. samoloty Spad 61, na których w ciągu kilku lat doszło do 31 wypadków śmiertelnych polskich pilotów wojskowych. Sprzęt ten nazywano "latającymi trumnami").  I tu dochodzimy do drugiej ważnej kwestii: afera Francopolu nie została wcale odkryta przez piłsudczyków, ale przez francuskiego gen. Leveque'a, dowódcę polskiego lotnictwa w latach 1923-24, blisko związanego z gen. Władysławem Sikorskim - a więc przeciwnikiem politycznym piłsudczyków. Leveque zerwał umowy z Francopolem i... musiał pożegnać się ze stanowiskiem. Jego miejsce zajął gen. Zagórski.

Do korupcyjnego procesu zdołał dożyć tylko gen. Rola-Żymierski. Gen. Jaźwiński był już wtedy w podeszłym wieku a więzienie załamało mu zdrowie. Gen. Rozwadowski zmarł w 1928 r. (Prosowiecki idiota Jędrzej Giertych twierdził, że go otruto, by ukryć to, że rzekomo to Rozwadowski a nie Piłsudski dowodził polskimi wojskami w czasie Bitwy Warszawskiej 1920 r. W tej wersji Piłsudski miał się poddać do dymisji przed bitwą. Giertych pomija jednak to, że a) dymisja Piłsudskiego nie została przyjęta przez premiera Witosa b) plan polskiego kontruderzenia wyraźnie różnił się od tego opracowanego przez gen. Rozwadowskiego. Rozwadowski przewidywał wyjście kontrataku z okolic Garwolina, wyszedł on z okolic Puław c) zachowana dokumentacja wskazuje, że gen. Rozwadowski słuchał w czasie bitwy rozkazów Marszałka i odnosił się do niego niesłychanie uniżenie. Twierdzenia o tym, że Piłsudski mówił Rozwadowskiemu w 1927 r. "Ale Bitwę Warszawską wygrałem ja" pochodzą z trzeciej ręki a rozpowszechniał je Giertych - w latach '20-tych nikt nie twierdził, że gen. Rozwadowski był głównodowodzącym w Bitwie Warszawskiej. Wersję taką wymyślono dopiero w latach '80-tych. Giertych twierdził, że gen. Rozwadowskiego otruto za pomocą końskiego włosia lub szkła zmieszanego z posiłkiem, który nabył na dworcu. Istotnie gen. Rozwadowski skarżył się, że "posiłek dziwnie smakował", ale zmarł dopiero rok po jego zażyciu. Najprawdopodobniej zmarł, bo w zimnej celi odnowiła mu się gruźlica.)

Gen. Zagórski zaginął w sierpniu 1927 r. Był już postacią skończoną politycznie - jego reputację zszargała afera Francopolu, bombardowanie Warszawy, działania delatorskie przeciwko żołnierzom Legionów na rzecz CK-służb (zachował się jego spisany po niemiecku meldunek "Piłsudski wierzy w bzdurę o wolnej Polsce")  i sposób w jaki potraktował legionistów idących do obozów internowania (Jak czytamy na tym profilu: "Stojąc na czele 3 p.p. w obliczu odmowy złożenia przysięgi przez niektórych swoich żołnierzy, pozamykał niepokornych w lochach skazując na głodówkę. Gdy mimo tego nie udało się ich złamać, odesłał ich do internowania, przedtem odbierając obuwie. Ta postawa odbiła się nawet na pieśni legionów - "Pierwszej Brygadzie", którą w zmienionej formie właśnie jemu zadedykowano. Legioniści wspominali, że idącym na internowanie w Szczypiornie Polakom, Zagorski wygrażał: - "Szaleńcy! Wy zdechniecie!". W odpowiedzi idące boso kolumny ryknęły mu "Pierwszą Brygadę", a piątą strofę "Nie chcemy dziś od was uznania..." kończąc słowami "jebał was pies". Von Zagorski zadenuncjował także kilku oficerów legionowych, którzy w przebraniu zwykłych legunów chcieli dzielić niewolę na internowaniu w Szczypiornie. Byli wśród nich m.in. Biernacki, Skotnicki czy Dreszer. Zadenuncjowanych odesłano do obozu karnego w Havelbergu, gdzie byli brutalnie traktowani z torturami włącznie.") Zabijanie go wydawało się bezcelowe. A jednak... 6 sierpnia 1927 r. w dobrym humorze wysiadł z pociągu na warszawskiej Pradze i wsiadł do samochodu czekającego na niego z tajemniczymi oficerami. Prawdopodobnie jechał na negocjacje z piłsudczykami dotyczące przekazania im dokumentów austriackich służb dotyczących działalności wywiadowczej Marszałka. W powszechnie przyjętej wersji negocjacje się nie udały, panowie oficerowie zaczęli się spierać, doszło do rękoczynów i zaszlachtowania gen. Zagórskiego. Miano go zabić w mieszkaniu na Solcu, w Forcie Legionów, w twierdzy w Modlinie, w twierdzy Brześć (w sierpniu 1926 r. płk Kostek-Biernacki na kilka dni objął tam komendanturę). Ale tak naprawdę wiemy, że nic nie wiemy. Ciała generała Zagórskiego nigdy nie znaleziono. Nie wykluczałbym więc wersji, że negocjacje zakończyły się sukcesem. Zagórski wyjechał za granicę pod zmienioną tożsamością. By zatrzeć ślady wymyślono bajeczkę o jego "szlachtowaniu". Pewną wskazówką może być to, że również brat gen. Zagórskiego rozpłynął się w powietrzu. W 1919 r. w Hamburgu. Też był oficerem austriackich tajnych służb. Ta sprawa rzeczywiście zasługuje na miano Największego Sekretu...

Nie wszyscy dowódcy wojsk rządowych skończyli tak jak gen. Rozwadowski. Szef sztabu wojsk prorzadowych  płk. Anders robił później w armii karierę. Zyskał m.in. gwiazdki generalskie. Wielkich czystek w wojsku nie było. Zgodnie z rozkazem Marszałka:

"Gdy bracia żywią miłość ku sobie, wiąże się węzeł między nimi, mocniejszy nad inne węzły ludzkie. Gdy bracia się waśnią i węzeł pęka, waśń ich również silniejsza jest nad inne. To prawo życia ludzkiego. Daliśmy mu wyraz przed paru dniami, gdy w stolicy stoczyliśmy miedzy sobą kilkudniowe walki. W jedna ziemię wsiąkła krew nasza, ziemię jednym i drugim jednakowo drogą, przez obie strony jednakowo umiłowaną. Niechaj krew ta gorąca, najcenniejsza w Polsce krew żołnierza, pod stopami naszymi będzie nowym posiewem bohaterstwa, niech wspólną dla braci prawdę głosi."

Minęło 87 lat od tych wydarzeń. W odróżnieniu od Hiszpanów nie mamy wspólnych pomników bohaterów obu stron tej zapomnianej wojny domowej. A przydałyby się. Możeby więc 12 maja ogłosić narodowym świętem: Dniem Piłsudskiego i Andersa? Obaj zmarli 12 maja - w rocznicę zamachu stanu. Obaj byli zasłużonymi patriotami, naczelnymi wodzami. Obaj zawładnęli wyobraźnią Polaków. A stali przecież po różnych stronach tego konfliktu.

Powyżej: Marszałek Piłsudski między gen. Andersem i gen. Śmigłym-Rydzem. Trzech Wodzów Naczelnych na jednej fotce...