Największe sekrety: Inferno - Margin Call

 Ilustracja muzyczna: Marilyn Manson - Personal Jesus

Niemcy były w pierwszych latach po pierwszej wojnie światowej państwem upadłym. Szalała w nim hiperinflacja, rząd był de facto bankrutem, kraj rozgrabiali oligarchowie i zagraniczni spekulanci, porządek publiczny upadł a wojskowa konspiracja mordowała cywilnych polityków. „W październiku 1923 roku w ambasadzie brytyjskiej w Berlinie zauważono, że liczba marek potrzebnych do zakupu jednego funta jest równa tej, która w jardach odzwierciedla odległość do Słońca. Dr Hjalmar Schacht, komisarz walutowy Niemiec, wyjaśniał, że pod koniec pierwszej wojny światowej teoretycznie można byłoby kupić 500 mld jajek za tę samą cenę, za którą pięć lat później można było dostać już tylko jedno. Po powrocie stabilizacji suma marek papierowych potrzebnych do zakupu jednej marki w złocie wynosiła dokładnie tyle, ile milimetrów kwadratowych mieści się w kilometrze kwadratowym" – czytamy w znakomitej książce Adama Fergussona „Kiedy pieniądz umiera".

Kto stał za monetarną katastrofą w Niemczech? Głównie prezes Reichsbanku Rudolf Havenstein. Obłąkany ekonomista, który negował istnienie związku między podażą pieniądza oraz inflacją. Człowiek, który drukował marki jak szalony i pozwolił, by do tego procederu przyłączyły się władze lokalne, a nawet prywatne przedsiębiorstwa. Nie działał jednak w próżni. Jego poglądy były podzielane przez elitę kraju. Potężne lobby przemysłowe, na czele z Hugo Stinnesem, chciało, by marka była słaba (co wspomagało eksporterów), notorycznie oszukiwało państwo na podatkach i domagało się, by Reichsbank oraz rząd stale zapewniały im pieniądze potrzebne do wypłaty wynagrodzeń pracownikom (jakby nie mogli podzielić się swoimi zyskami). Słabe rządy Republiki Weimarskiej łudziły się, że wzrost podaży pieniądza pozwoli im na zaspokojenie rosnących roszczeń socjalnych robotników i uniknięcie rewolucji komunistycznej. Swoje zrobiła też zagranica. Naciski Francji, by Niemcy spłaciły reparacje wojenne (na co autentycznie nie było ich stać) doprowadziły do francuskiej okupacji Zagłębia Ruhry, które mocno przyspieszyło tempo osuwania się Niemiec w gospodarczą przepaść. Był to czas, gdy chłopi na prowincji odmawiali sprzedawania płodów rolnych za marki, nazywając je „żydowskim konfetti z Berlina", a polska waluta była uznawana przez Niemców za dużo pewniejszą od własnej.

Pogrążone w chaosie Niemcy myślały o zemście na zagranicznych mocarstwach. Mocno powiązany z niemieckimi tajnymi służbami, wpływowy polityk i przemysłowiec (szef koncernu AEG powiązanego z General Electric). człowiek stojący w samym centrum siatki Tajnych Niemiec, minister spraw zagranicznych Walther Rathenau doprowadził w kwietniu 1922 r. w Rapallo do gospodarczo-wojskowego porozumienia z ZSRR. Niemcy zyskały dostęp do sowieckiego rynku,  tamtejszych złóż surowców, przemysłu zbrojeniowego i poligonów. W zamian zapewniały Sowietom technologie, kapitał i wojskowych instruktorów. Dwa miesiące po Rapallo Rathenau został zastrzelony. Widocznie spełnił już swoją rolę i stał się niewygodny dla tajnego wojskowego aparatu gen. Kurta von Schleichera.

Flashback: Największe sekrety:  Zanim zapadła Mgła - cz. 4 Arbeitstag

"Seryjny samobójca" miał w Weimarskich Niemczech dużo pracy. W listopadzie 1923 r. nagle umiera szef Reichsbanku Havenstein. O jego stanowisko ubiega się Karl Helffrerich, były dyrektor Kolei Anatolijskich (przedsiębiorstwa budującego kolej Berlin-Bagdad), były prezes rady dyrektorów Deutsche Banku, były minister skarbu (w latach 1915-1916) , były ambasador w sowieckiej Moskwie, przywódca prawicowej partii DNVP. Jego cv jednak odrzucono a kilka miesięcy później Helffrerich wpada w Szwajcarii pod pociąg (o ironio!). Posadę szefa Reichsbanku dostaje Hjalmar Schacht - finansowy hitman, jeden z najważniejszych Wtajemniczonych.

Schacht pochodził z mieszanej niemiecko-duńskiej rodziny, która długo mieszkała w USA. Początkowo rodzice chcieli mu nadać imiona Horace Greely na cześć XIX-wiecznego amerykańskiego kongresmena. Ostatecznie jednak stanęło na duńskim Hjalmar. Od 1903 r. pracował on w Dresnder Banku a w 1905 r. podczas podróży biznesowej do USA miał okazję poznać J.P. Morgana i prezydenta Theodore'a Roosevelta. W 1908 r. przystąpił do loży Urania zur Unsterblichkeit. W latach 1908–1915 był wicedyrektorem Dresdner Banku, w latach 1915–1922 zasiadał we władzach Nationalbank fur Deutschland - przez kilka miesięcy był też komisarzem ekonomicznym w okupowanej Belgii. Wyleciał z tego stanowiska, gdy okazało się, że dokonał malwersacji na korzyść Dresdner Banku. Jako prezes Reichsbanku okazał się jednak zdolnym człowiekiem a jego największym kapitałem były amerykańskie kontakty.  Amerykańskie plany Dawesa i Younga (Owen Young był politycznym i biznesowym mentorem Franklina Delano Roosevelta) doprowadziły do ustabilizowania nowej niemieckiej marki i ożywienia gospodarczego - napędzanego kredytami z USA.

Skutkiem ubocznym zalania Niemiec amerykańskimi kredytami było powstanie wielkiej bańki spekulacyjnej, która została przebita w 1930 r., gdy amerykańscy spekulanci, po wybuchu Wielkiego Kryzysu zaczęli na masową skalę wycofywać kapitał z Niemiec. Schacht w maju 1930 r. nagle zrezygnował z kierowania Reichsbankiem. Na kilka tygodni przed falą bankructw niemieckich banków. Nowy prezes Reichsbanku, były premier Hans Luther w chwilach bezradności prosił o wsparcie prezesa Banku Anglii Montagu Normana. Norman tak skutecznie doradzał Lutherowi, że niemiecka gospodarka wpadła w spiralę deflacyjną i depresję. Ten właśnie kryzys gospodarczy wywindował poparcie społeczne dla NSDAP. Tak się akurat składało, że Norman był przyjacielem Schachta - przyjaźnili się także w trakcie drugiej wojny światowej zasiadając we władzach bazylejskiego Banku Rozrachunków Międzynarodowych (BIS). Schacht od 1926 r. sympatyzował z NSDAP i organizował poparcie wielkiego przemysłu i finansjery dla partii. W 1934 r. został za to nagrodzony stanowiskiem ministra gospodarki i prezesa Reichsbanku. Norman był sympatykiem niemieckiego eksperymentu społecznego i podejmował w Londynie Alfreda Rosenberga, głównego ideologa rasowego III Rzeszy.

Flashback: Hajlująca Elżbieta II-ga

Brytyjski establiszment w pierwszej połowie lat 30. udzielał wielkiego poparcia Hitlerowi. To poparcie pochodziło z najwyższych kręgów Imperium - z dworu królewskiego i kręgów arystokratycznych. Jak wiele lat po wojnie wyjaśnił założyciel SAS płk David Stirling: "Mieliśmy nadzieję, że skierujemy imperium niemieckie przeciwko imperium rosyjskiemu i oba się wykrwawią." W tym scenariuszu Wielka Brytania miała zachować w trakcie wojny życzliwą neutralność wobec Niemiec, podobnie jak Kuwejt i Arabia Saudyjska były życzliwie neutralne wobec Saddama w wojnie iracko-irańskiej. Z jakiś powodów jednak Wielka Brytania została wciągnięta w wyniszczającą wojnę z Niemcami, Włochami i Japonią w trakcie której została zrujnowana gospodarczo i straciła Imperium. Co się stało?

W jednym z wpisów z serii "Zanim zapadła Mgła" opisałem zwrot w polityce brytyjskiej od 1936 r. rozpoczęty pozbawieniem władzy Edwarda VIII. Ten zwrot był skutkiem amerykańskiego szantażu wojennego - planu ewentualnościowego "Red" opracowanego przez Ostatniego Boga Wojny, gen. Douglasa MacArthura. Przewidywał on zniszczenie brytyjskiej floty na Karaibach i Dalekim Wschodzie oraz zmasowany atak, z użyciem broni chemicznej na Kanadę. Amerykanie bardzo poważnie przygotowywali się do inwazji i skutecznie zastraszyli Brytyjczyków.

Flashback: Największe sekrety: Zanim zapadła Mgła - cz. 3 Cud domu windsorskiego

Amerykańskie naciski miały początek w wizycie gen. MacArthura w Warszawie w 1932 r. Marszałek Piłsudski przekazał mu wówczas niemiecką "Enigmę" oraz plan wojny prewencyjnej przeciwko Niemcom. Sprawą zainteresował się prezydent Herbert Hoover a później Franklin Delano Roosevelt. To Polska była inicjatorem planu wciągnięcia Wielkiej Brytanii w wojnę przeciwko Niemcom.

Flashback: Największe sekrety: Prolog do Mgły

Dlaczego nam zależało na takim konflikcie? Bo dzięki swojej agenturze w Sowietach (spadku po Dzierżyńskim i tajnej operacji prowadzącej do rewolucji bolszewickiej) doskonale wiedzieliśmy, że Niemcy i Hitler dogadują się za naszymi plecami z Sowietami. Wiedzieliśmy zapewne, że gen. von Schleicher finansował Hitlera na polecenie Stalina (sam się chwalił). Zdawaliśmy sobie sprawę, że Niemcy chcą tymczasowo podzielić się Europą z Sowietami.

Dlaczego III Rzesza zwodziła Londyn, że chce iść na ZSRR za brytyjskie pieniądze a jednocześnie dogadywała się z Sowietami? Bo Hitler doskonale znał historię Imperium Brytyjskiego. Wiedział, że nie zdołało ono zapanować nad światem, bo wpadło w pułapkę zadłużeniową u Amerykanów. Nie chciał powtarzać tego błędu i postanowił zrobić to samo co Saddam w 1990 r. - napaść na swoich wierzycieli. (W tym kontekście nabierają twierdzenia Busha, że "Saddam to nowy Hitler").

W latach 1933–1939 Trzecia Rzesza wydała na zbrojenia blisko 45 mld marek, czyli trzykrotnie więcej, niż wynosiły wpływy do budżetu w 1937 r. By sfinansować plany wojenne, Niemcy masowo zaciągały pożyczki na ogromną skalę w zachodnich bankach (celować miały w tej działalności zwłaszcza francuskie instytucje finansowe). Niemiecki historyk Gotz Ally twierdzi, że to właśnie niechęć do spłaty tych kredytów była jednym z motywów pchających Berlin do wojny. Zachodnie pożyczki nie były jednak jedynym źródłem kapitału potrzebnego na zbrojenia. Sięgano również głęboko do kieszeni ludności. W III Rzeszy podatek dochodowy od osób fizycznych miał sześć progów (najwyższy 50 proc.), a dodatkowo pensje były obciążone 15-proc. podatkiem od funduszu płac. Budowę autostrad sfinansowano zaś głównie skonfiskowanymi oszczędnościami emerytalnymi. (A Ozjasz Goldberg wciąż mówi, że "za Hitlera były niższe podatki" :) Gdy to nie wystarczało, zastosowano kreatywną księgowość. Schacht ominął limity pożyczek udzielanych rządowi przez bank centralny, tworząc firmę-wydmuszkę Metallurgische Forschungsgesellschaft (MAFO). Wydawała ona gwarantowane przez państwo weksle, które   banki komercyjne mogły spieniężyć w Reichsbanku. Za pomocą tych papierów sfinansowano 30 proc. programu niemieckich zbrojeń. „W 1939 roku po raz pierwszy przypadł termin spłacania weksli, należało więc wyłożyć środki budżetowe oraz pochodzące z pożyczek, aby można było umorzyć długi. Jednocześnie armia wystąpiła z wnioskiem o przyznanie jej w bieżącym roku budżetowym 11 mld marek, co w sumie przekroczyło możliwości rynku kapitałowego. Wówczas to minister finansów w wielkim pośpiechu zaczął emitować półroczne bony skarbowe, aby pokryć bieżące wydatki" – pisze Gotz Ally. Na jesieni 1939 r. Niemcom groził krach finansowy, który powstrzymała wojna.

 

Niemcy zapewne doznałyby poważnego kryzysu zadłużeniowego, gdyby nie Anschluss Austrii w marcu 1938 r. Jedną z pierwszych decyzji nowych narodowo-socjalistycznych władz w Wiedniu był rabunek rezerw złota Oesterreichische Nationalbanku (austriackiego banku centralnego). Według danych austriackich władz przejęto wówczas z jego skarbców 78,2 tony złota. (Do oficjalnych  rezerw austriackiego państwa mogły zostać dodane skonfiskowane prywatne depozyty. Niemcy wiedzieli, gdzie czego szukać, bo przed Anschlussem w austriackim banku centralnym pracowało 120 zakonspirowanych członków NSDAP.) Zrabowanego w Wiedniu złota było więcej niż oficjalne rezerwy Reichsbanku, które według raportów amerykańskiego Fedu wynosiły na początku 1938 r. zaledwie 29 ton.
Kolejna okazja do rabunku pojawiła się jesienią 1938 r. Czechosłowacja musiała wówczas, na mocy Układu Monachijskiego, przekazać III Rzeszy 14,5 tony złota na potrzeby monetarne Sudetenlandu. 15 marca 1939 r., gdy Wehrmacht wkroczył do Pragi „na zaproszenie" prezydenta Emila Hahy, Friedrich Muller, specjalny komisarz z Reichsbanku, udał się do siedziby Narodni Banka pro Cechy a Moravu (banku centralnego Czechosłowacji) i z pistoletem w ręku zmusił dyrektorów tej instytucji, by przekazali Reichsbankowi 23 tony złota z czechosłowackich rezerw walutowych. Owo złoto znajdowało się w Banku Anglii, na specjalnym koncie szwajcarskiego Banku Rozliczeń Międzynarodowych (BIS). Polecenie transferu zostało szybko wykonane przez Bank Anglii, co wywołało burzę w brytyjskim parlamencie. Wielu deputowanych było oburzonych, że Montagu Norman, prezes Banku Anglii, pozwolił na ten rabunek prowadzący do wzmocnienia niemieckiej machiny wojennej. Mimo to w listopadzie 1939 r. prezes Banku Anglii autoryzował transfer dalszej części czeskich rezerw na niemieckie konto w BIS.

Gdy w sierpniu 1939 r. Hitler odbywał ze swoimi dowódcami odprawę dotyczącą wojny z Polską, jedynym niemieckim generałem, który zaprotestował przeciwko wojnie, był Georg Thomas, szef zarządu ekonomicznego Naczelnego Dowództwa Wehrmachtu (OKW). Argumentował, że Niemcy nie dadzą sobie rady z gospodarczym ciężarem wojny z zachodnimi potęgami. Został natychmiast ostro zrugany przez gen. Wilhelma Keitla, dowódcę OKW. Keitel wyzywał go od głupków i mówił, że wojna przeciwko Polsce będzie konfliktem ograniczonym, w którym Anglia i Francja nie wezmą udziału. 3 września, gdy Polsce udało się wciągnąć Londyn i Paryż w wojnę, władze III Rzeszy były w wielkim szoku.

Schacht od blisko roku nie kierował już Reichsbankiem. Przestraszył się wojny i się wycofał. Oskarżono go na procesie norymberskim o zbrodnie przeciwko pokojowi, ale wybronił się,  że jego polityka była jedynie dążeniem do siły gospodarczej Niemiec. Został uniewinniony, ale jeszcze  siedząc w areszcie pomagał amerykańskim i brytyjskim władzom okupacyjnym w reformie walutowej i wprowadzeniu zachodnioniemieckiej marki. W latach 1953–1963 kierował prywatnym bankiem Deutsche Außenhandelsbank Schacht  & Co. Udzielał też gospodarczych porad państwom Trzeciego Świata, szczególnie tym komunizującym. Miał IQ 143, najwyższe spośród oskarżonych w Norymberdze.

Druga wojna światowa przebiegała tak jak przewidział to w  lutym 1939 r. amerykański ambasador w Paryżu William Bullitt: Sowieci zajęli pół zniszczonej Europy a Amerykanie weszli do wojny we właściwym momencie, by wojnę zakończyć. Nasuwa się pytanie: Czy taki był amerykański scenariusz od początku? Czy w drugiej wojnie światowej chodziło głównie o zniszczenie imperiów kolonialnych Wielkiej Brytanii i Francji a także przemysłowej potęgi Niemiec oraz wykrwawienie ZSRR? Czy ten plan narodził się dopiero za administracji Roosevelta?

Flashback: Największe sekrety: Zanim zapadła Mgła - cz. 2: New Deal 

Czy do wojny doszłoby gdyby gubernator Huey Long nie zginął w zamachu politycznym i wygrał z Rooseveltem w wyborach prezydenckich z 1936 r.? Jestem zdania, że nie doszłoby a los Polski i Europy rozstrzygnął się w Luizjanie.

Flashback: Największe sekrety: Steamroller - Huey Long

Można jednak powiedzieć, że rządzona przez marszałka Śmigłego-Rydza i ministra Becka POLSKA JAKO JEDYNA PODJĘŁA DZIAŁANIA MAJĄCE ZAPOBIEC ŚWIATOWEJ RZEZI. Atak prewencyjny na Niemcy w 1939 r. - zanim połączą one siły z Sowietami był jedynym sposobem na zduszenie w zarodku wojny światowej. To dlatego skłanialiśmy Amerykanów, by wepchnęli Brytyjczyków do wojny a później namawialiśmy zachodnie mocarstwa na atak na Niemcy. Niestety, plan się nie udał z powodu dlatego, że z jakiegoś irracjonalnego powodu Francja przestała pragnąć być suwerennym państwem i w kluczowym momencie zrezygnowała z ataku na Rzeszę.

Następny odcinek serii Największe Sekrety: Inferno - East of Suez, będzie opowiadał o tym jak Amerykanie - w tym gen. MacArthur pozbawili Brytyjczyków i Francuzów ich kolonii.

***

Linki oznaczone jako "Flashack" to powiązania ze starymi notkami, które powinniście przeczytać ponownie, w nowym kontekście. Osoby które pierwszy raz trafiły na ten blog, nie będą musiały zadawać pytań, na które już odpowiedziałem

***
A w ten sposób ten wpis skomentował Ozjasz Goldberg. A tak Grzegorz von Braun.

***

Zachęcam również do czytania mojej powieści "Vril. Pułkownik Dowbor".

Największe sekrety: Inferno - Rail Tracer

Ilustracja muzyczna: Baccano opening

Gdy na jesieni 2008 r. przez rynki finansowe przetaczały się kolejne, potężne fale wstrząsów, Mervyn King, ówczesny prezes Banku Anglii, stwierdził, że to największy kryzys od 1914 r. Nie od 1929 r. (takich porównań często używali Amerykanie), ale właśnie od 1914 r. W ostatnim tygodniu lipca 1914 r., tuż przed wybuchem I wojny światowej, doszło bowiem do rynkowego krachu, który nadwerężył liberalny, zachodni ład gospodarczy, budowany od czasów rewolucji przemysłowej. Na długo zamknięto główne światowe giełdy a przez sektor bankowy przetoczyła się fala bankructw. Wielka Brytania wchodziła do I wojny światowej stojąc na krawędzi plajty.

Wojna zapewniła co prawda Brytyjczykom zdobycie strategicznych terenów i kluczowych złóż ropy, ale nie poprawiła sytuacji gospodarczej Imperium. Gospodarka była pogrążona w depresji, demobilizowani żołnierze zasilali armię bezrobotnych a ceny konsumpcyjne wzrosły od 1914 r. o 300 proc. Brytyjski dług publiczny zwiększył się w ciągu czterech lat wojennej zawieruchy o ponad 900 proc. Imperium było zadłużone w amerykańskich bankach na zawrotną wówczas sumę 4,7 mld USD - a na dodatek wzięło na siebie również gwarancje wojennych długów Francji, Belgii i Włoch. Wszystko to w wyniku katastrofalnych decyzji premiera Davida Lloyd George'a - prawdziwego grabarza Imperium Brytyjskiego.

Lloyd George występował przez cały okres wojny w roli lokaja grupy bankowej J.P. Morgana. To ona zyskała status jedynego pośrednika dla amerykańskich dostaw wojennych dla aliantów zachodnich. Wspólnie z radą planowania wojennego kierowaną przez Bernarda Barucha, akolitę prezydenta Wilsona zarządzała ona rozdziałem zamówień pomiędzy amerykańskie spółki. Powstawały w ten sposób ogromne fortuny i wielkie grupy przemysłowe, które na dziesięciolecia zdominowały amerykańską gospodarkę. Te same grupy wspierały rewolucję bolszewicką, Mussoliniego i opracowały New Deal prezydenta Franklina Delano Roosevelta. (Co ciekawe amerykańskie grupy bankowe chętnie pożyczały wielkie pieniądze Polsce Piłsudskiego na wojnę przeciwko bolszewikom. Polska w planie Amerykanów miała być zaporą, która uniemożliwi rozlanie się bolszewickiego eksperymentu na Niemcy. O niskiej pozycji Lloyda George świadczy to, że nie został w ten plan wtajemniczony i kompromitował się próbami appeasementu z bolszewikami kosztem Polski.)

Flashback: Największe sekrety: Steamroller - Birth of a Nation

Thomas Lamont, wspólnik J.P. Morgana Jra. otwarcie cieszył się z tego, że w ciągu kilku lat zadłużenie państw Zachodu wzrosło o ponad 400 proc. i wskazywał na związane z tym biznesowe okazje. Spora część z tego długu była wszak sprzedawana inwestorom z USA. Niektórzy historycy traktują więc powstanie Rezerwy Federalnej w 1913 r. (stworzonej w wyniku spisku bogatych finansistów stojących za administracją Wilsona - po szczegóły odsyłam do książki "Finansowy potwór z Jekyll Island" Edwarda Griffina) za element przygotowań USA do I wojny światowej. To właśnie banki wchodzące w skład Systemu Rezerwy Federalnej z niesłychanym rozmachem zorganizowały oferty obligacji wojennych USA, Wielkiej Brytanii, Francji czy Włoch. USA przygotowały się więc do wojny o wiele lepiej niż wszystkie państwa Europy.

Brytyjskie elity zadłużając kraj na potęgę u Grupy Morgana być może naiwnie liczyły, że amerykańscy kuzyni potraktują Londyn ulgowo. Wszak elity ze Wschodniego Wybrzeża USA od lat były w przyjaznych relacjach z elitami brytyjskimi skupionymi w takich organizacjach jak np. Grupa Okrągłego Stołu. Były też z nimi powiązane finansowo - zdarzało się przecież, że to londyńskie banki pożyczały pieniądze, które posłużyły do budowy wielkich amerykańskich fortun. Amerykańska republika postanowiła jednak nie stosować taryfy ulgowej wobec zramolałej brytyjskiej monarchii. W 1921 r. brytyjski ambasador w Waszyngtonie pisał do swojego MSZ, że celem USA jest stanie się liderem państw anglojęzycznych i z tego powodu Amerykanie nie pozwolą na to, by Brytyjczycy byli w stanie spłacić swoje długi i nie otworzą szerzej amerykańskiego rynku przed brytyjskimi towarami (wbrew neoliberalnej propagandzie, USA zbudowały swoją potęgę na protekcjonizmie - aż do 1945 r. cła na wyroby przemysłowe były tam jednymi z najwyższych na świecie).
Gdy podczas Konferencji Wersalskiej poruszono kwestię spłaty wojennych długów, młody amerykański dyplomata John Foster Dulles (Sekretarz stanu USA w latach 1953-1959, który miał ciekawą rodzinkę: jego wujek Robert Lansing, podobnie jak jego dziadek John Foster, brat JF Dullesa, Allan Dulles  był szefem OSS w Szwajcarii, dyrektorem CIA w latach 1953-1961 i członkiem Komisji Warrena, syn JF Dullesa Avery Dulles był zaś jezuitą i kardynałem Kościoła Katolickiego) zaproponował, by Brytyjczycy i Francuzi spłacali obligacje za pomocą sum jakie uzyskają od Niemców w ramach reparacji wojennych.

Amerykanie podejmowali też działania uderzające w status Londynu jako światowego centrum finansowego. W 1924 r. delegacja rządu USA omawiała z władzami RPA kwestię powrotu do wymienialności miejscowej waluty na złoto (którego RPA była największym producentem na świecie) - w czasie gdy wymienialność funta na złoto była wciąż zawieszona. Amerykanie mówili wówczas oficjelom z Pretorii, by nie oglądali się na Londyn tylko zawierali bezpośrednie relacje z nowojorskimi bankami.

Powyżej: Późniejsi wrogowie na jednym zdjęciu - gen. Alvaro Obregon, Pancho Villa, gen. John Pershing i porucznik George Patton! Villa był przed 1916 r. sojusznikiem USA.

USA i Wielka Brytania ścierały się również na rynku naftowym. Brytyjczycy nie dopuścili Amerykanów do roponośnych pól Mosulu, ale przez przeoczenie oddali im Arabię Saudyjską (nie byli świadomi wielkości tamtejszych złóż). Amerykanie spiskowali też przeciwko brytyjskim interesom naftowym w Kostaryce, Wenezueli i w Meksyku. Ta rywalizacja rozpoczęła się jeszcze przed wybuchem I wojny światowej - w kwietniu 1914 r. po incydencie z Tampico (w miejscu, gdzie były wówczas najbardziej wydajne pola naftowe na świecie) amerykańscy marines zajęli miasto Veracruz destabilizując reżim Victoriano Huerty. Później zwalczali administrację  Venustiano Carranzy, który był finansowany przez brytyjską firmę naftową Mexican Eagle. (Carranza później przerzucił się na współpracę z Niemcami, a w końcu meksykański rząd znacjonalizował przemysł naftowy, co Amerykanów przejęło mniej niż można było się spodziewać. Lepiej wszak, żeby ropa była w rękach skorumpowanych meksykańskich polityków niż w rękach europejskich mocarstw.)

 

 

Do najpoważniejszego starcia brytyjskich i amerykańskich interesów naftowych doszło w 1922 r. Stawką w tej grze były wielkie koncesje naftowe w sowieckim Baku. Bardzo liczył na nie powiązany z brytyjskimi tajnymi służbami koncern Royal Dutch Shell, ale okazało się, że ubiegła go Sinclair Oil Corporation z Oklahomy kierowana przez Harry'ego Sinclaira. Była ona jedną ze spółek powstałych z rozbicia należącego do Rockefellerów Standard Oil i miała swoją siedzibę w tym samym nowojorskim wieżowcu, co pozostałe "niezależne" spółki z dawnego kartelu. Sinclair zaproponował Sowietom, że w zamian za koncesje w Baku postara się załatwić uznanie dyplomatyczne ZSRR przez administrację prezydenta Warrena Hardinga. Gdy wszystko było już dogadane, prasa ujawniła aferę znaną jako skandal Teapot Dome. Okazało się, że zaangażowany w rozmowy z Sowietami sekretarz spraw wewnętrznych Albert Fall  wydzierżawił po zaniżonej cenie należące do US Navy złoża ropy w Teapot Dome w stanie Wyoming. Wybuchała wielka afera, Fall trafił do więzienia jako pierwszy w historii członek rządu USA, negocjacje z Sowietami się załamały a do dyplomatycznego uznania ZSRR nie doszło. Uwielbiany przez naród prezydent Harding nagle zmarł w dziwnych okolicznościach - podejrzewano otrucie, ale nie przeprowadzono sekcji zwłok.

Rozgrywka z Brytyjczykami nie była jeszcze zakończona. Prawdziwe starcie miało nastąpić w latach 30.

Następny odcinek serii "Największe sekrety: Inferno" -Margin Call będzie opowieścią o bankowości centralnej, pożyczkach, dziwnych zgonach w Weimarskich Niemczech, Wielkim Kryzysie i o tym jak Amerykanie i Polacy wymusili na Brytyjczykach przeorientowanie ich polityki wobec Niemiec. To będzie łącznik z serią "Zanim zapadła Mgła".

***

Notka techniczna: Jeśli gdzieś widzicie w tekście link zaczynający się od słowa Flashback, to znaczy, że to jest link do dawnego wpisu, do którego powinniście zajrzeć, by przeczytać go w nowym kontekście. I nie narzekać później jak Chehelmut, że pominąłem ważny wątek :)

***

Obserwacja z polskiego podwórka: Gdy w wiadomościach telewizyjnych pokazują chore dzieci robię się szalenie podejrzliwy. "Mała Zuzia urodziła się z kutasem na czole, można ją wyleczyć tylko dzięki kosztującej 6 gazylionów dolarów terapii komórkami macierzystymi w USA. Prosimy o wpłaty na konta fundacji Pro Civili z dopiskiem "jestem frajerem". Strasznie mnie irytują takie materiały, bo wiem że mają one za zadanie coś przykryć - jakiś wielki przekręt. Wiadomo, że krzywda dzieci działa na uczucia milonów głupich cipencji (a w nieco mniejszym stopniu na zidiocialych tatusiów). Ostatnio był ich istny wysyp w przekaziorach - więc się zastanawiałem, co Syndykat szykuje. No i zmarł dr Kulczyk. I przestali pokazywać chore dzieci. Gdy zaczną je pokazywać znowu odpowiedzcie sobie na egzystencjonalne pytanie: kto teraz odwali kitę?

***

Kto nie czytał jeszcze recenzji "Vrila" w poprzednim "Plusie Minusie" napisanej przez Filipa Memchesa, ten może jeszcze na nią rzucić okiem. Zachęcam też do zakupu książki.

Największe sekrety: Inferno - Desert Rose

Ilustracja muzyczna: Pat Metheny - Last Train Home

Niektórzy postrzegają drugą wojnę światową jako dogrywkę pierwszej, Zimną Wojnę jako dogrywkę drugiej wojny światowej a współczesne konflikty w rodzaju ukraińskiego, syryjskiego i napięć na Morzu Południowochińskim jako resztówki Zimnej Wojny. Można więc uznać, że od ponad 100 lat świat pogrążony jest w jednym, toczonym z krótkimi przerwami konflikcie, w którym wielkie mocarstwa walczą o swoją wizję nowego porządku. Kiedy się zaczęła ta  Kali Yuga? Czy 28 czerwca 1914 r. w Sarajewie? Czy w 1912 r. na granicy turecko-bułgarskiej? W 1904 r. w Korei? W 1899 r. na południu Afryki? W 1898 r. na Kubie?

 Ja obstaję przy 1894 r. - wybuchem pierwszej wojny chińsko-japońskiej, momentem w którym Japonia włącza się do wyścigu kolonialnego mocarstw i rozpoczyna serię wydarzeń, które zatrzymały rosyjską ekspansję w Azji Wschodniej, co zmusiło Rosję do szukania zdobyczy na Zachodzie i doprowadziło do wybuchu pierwszej wojny światowej. Symbolicznym początkiem Kali Yugi może być dokonane 25 lipca 1894 r., zdradziecko, jeszcze przed wypowiedzeniem wojny, zatopienie chińskiego transportowca Kow-shing przez japoński krążownik Naniwa i towarzysząca mu masakra chińskich rozbitków. Naniwą dowodził Togo Heihachiro, późniejszy zwycięzca spod Cuszimy a młodym oficerem, uczącym się tego, że atak z zaskoczenia i bez wypowiedzenia wojny popłaca, był na tym okręcie Isoroku Yamamoto, dowódca Imperialnej Japońskiej Marynarki Wojennej podczas ataku na Pearl Harbor.

Dla Europejczyków początkiem ponad stuletniego globalnego konfliktu była sudańska wyprawa gen. Horatio Kitchenera z 1898 r. Rozbicie ówczesnego Państwa Islamskiego (które przegrało z brytyjską logistyką oraz karabinami maszynowymi Maxima). Atak na rządzony przez mahdystów Sudan był elementem wielkiego planu afrykańskiego snutego przez Cecila Rhodesa i Lorda Alfreda Milnera.
Mówił on o przebiciu przez Afrykę pasa brytyjskich kolonii ciągnących się od Cape Town do Suezu. Częścią realizacji tego planu była m.in. druga wojna burska , podczas którego wojska gen. Kitchenera zmiażdżyły opór Burów (zamieszkujących Transwal i Wolne Państwo Oranje) pozwalając na zajęcie terenów pod którymi rozciągają się ogromne złoża złota, diamentów i wszelkiego rodzaju metali przemysłowych.

 Rzadko kiedy wspomina się, że wojna burska wybuchła w wyniku prowokacji. Gen. Jan Smuts namówił Paula Krugera, prezydenta Republiki Południowej Afryki do wydania Wielkiej Brytanii 48-godzinnego ultimatum wzywającego ją do zakończenia manewrów wojskowych przeprowadzanych przy granicy. Gdy Brytyjczycy nie zastosowali się do ultimatum, Burowie wypowiedzieli im wojnę, prowokując inwazję. Smuts pracował wcześniej dla firm Cecila Rhodesa a później robił karierę w brytyjskich strukturach kolonialnych. Dosłużył się stopnia marszałka i opracował system mandatów Ligii Narodów. (Z gen. Smutsem ścierał się wybitny hinduski faszysta Mahatma Gandhi. Smuts ogólnie rzecz biorąc był dupkiem, który nie lubił Polaków. Nazywał naszych rodaków "kafirami" czyli Czarnuchami.)

Plan afrykański był częścią globalnej brytyjskiej strategii przewidującej  zdobycie kontroli nad kluczowymi dla światowej gospodarki złożami surowców. Południowoafrykańskie złoto było wystarczającym powodem do inwazji na burskie republiki, gdyż to na tym kruszcu opierał się ówczesny system finansowy (standard waluty złotej - funt jako waluta rezerwowa oparta na złocie). Drugim kluczowym surowcem w tym systemie było nowe, rewolucyjne paliwo - ropa naftowa. Na początku XX w. Royal Navy przezbrajała się na nowe okręty napędzane ropą. Stojący za tym programem zbrojeniowym adm. John "Jackie" Fisher  już w latach 80-tych XIX w. wskazywał na liczne zalety związane z przerzuceniem się floty z węgla na ropę i mazut. Problem w tym, że Wielka Brytania nie miała własnych złóż ropy. Większość surowca sprowadzała z USA, Meksyku i Baku. W 1909 r. zdołała za pomocą oszustwa uzyskać perskie koncesje naftowe (agent brytyjskich tajnych służb Sidney Reilly udając protestanckiego misjonarza wyłudził je od australijskiego przedsiębiorcy, podróżnika Williama Knoxa D'Arcy). To było jednak wciąż za mało. Londyn zwrócił więc swój wzrok ku niedawno odkrytym wielkim złożom ropy wokół irackiego miasta Mosul.

Niemcy nie pozostawali w tej grze bezczynni. Zwłaszcza, że sami też rozbudowywali swoją Hochseeflotte i nie dysponowali własnymi złożami ropy naftowej. Kajzer Wilhelm II zacieśniał więc przyjazne relacje z krajem, który ropą dysponował - Turcją. Kluczowym niemieckim projektem w Turcji była kolej Berlin-Bagdad. Inwestycję tę rozpoczęto początkowo jako połączenie Berlin-Konstantynopol, później jednak w rekordowym czasie położono tory w Anatolii i dociągnięto ją do Iraku. Kolej miała pierwotnie połączyć Berlin z brzegami Zatoki Perskiej - plan ten pokrzyżowali jednak Brytyjczycy wysadzając w 1899 r. desant w Kuwejcie i podpisując z lokalnym watażką Mubarakiem al-Sabahem traktat zamieniający ten port w brytyjski protektorat. Nie byli jednak w stanie przeszkodzić Niemcom w budowie połączenia kolejowego z Mosulem. Połączenia, które umożliwiało Niemcom masowy transport irackiej ropy drogą kolejową do portów na Morzem Północnym. Kolej Berlin-Bagdad była śmiertelnym zagrożeniem dla Imperium Brytyjskiego. Pozostało mu więc podburzać jedyny kraj na trasie tego połączenia, który nie był niemieckim sojusznikiem (Niemcy-Austro-Węgry-Bułgaria-Turcja) - Serbię a także snuć plany rozbioru Turcji wspólnie z Francją, Włochami i Rosją skonkretyzowane w porozumieniu Sykes-Pickot z 1916 r. 

Nasz europocentryczny system edukacji wyraźnie odsuwał w cień na znaczenie walk jakie toczono na Bliskim Wschodzie podczas I wojny światowej. Niewiele mówił też o tym dlaczego te walki wybuchły. Rzadko się wspomina, że Turcja została sprowokowana do wejścia do wojny. Winston Churchill, pierwszy lord admiralicji, skonfiskował bowiem dwa drednoty zamówione w brytyjskich stoczniach przez turecką marynarkę wojenną. Na zakup tych okrętów wojennych zrzucało się miliony zwykłych Turków. Cały naród potraktował aroganckie zachowanie Churchilla jako osobistą obrazę. Proniemiecka klika skupiona wokół Envera Paszy, Talaata Paszy i Dżemala Paszy zyskała pretekst, by wbrew radom płka Mustafy Kemala wejść do wojny po stronie Rzeszy.

Turcja okazała się dla mocarstw twardym orzechem do zgryzienia. Na froncie bliskowschodnim walczyło w pewnych okresach więcej brytyjskich żołnierzy niż we Francji i mimo to ponosiło tak upokarzające klęski jak pod Al-Kut, w bitwie morskiej podczas próby forsowania cieśniny Dardanele czy pod Gallipoli. Opór Turcji mocno przyczynił się też do wojennej klęski Rosji - Turcja odcinała przecież Rosjanom czarnomorską drogę zaopatrzeniową (bałtycka była już odcięta, pozostawały Murmańsk, Archangielsk i Władywostok). Sami Rosjanie, mimo sukcesów na froncie kaukaskim, bardzo nieudolnie podeszli do planu równoległego desantu na Cieśniny (tutaj skiepścił sprawę admirał Kołczak.). Przełom w wojnie na Bliskim Wschodzie dało Brytyjczykom włączenie się do akcji dwóch wybitnych dowódców: T. E. Lawrence'a , który poprowadził do zwycięstwa arabskich powstańców oraz gen. Edmund Allenby (którego nazwisko Arabowie często wymawiali jako "Allah en nebi", czyli "Prorok Allaha") , który rozbił turecko-niemiecko-autrowęgierskie wojska w znakomicie przeprowadzonej bitwie pod Meggido, biblijnym Armagedonem. Rozstrzygnięcie zapadło dopiero w październiku 1918 r. - gdy wojska Allenby'ego doszły do stacji Muslemiye a macedońska ofensywa gen. Francheta d'Espereya ("Desperate Frenchy") doprowadziła do wyłączenia z wojny Bułgarii i Austro-Węgier, co przerwało połączenie Turcji z sojusznikami. Turcja i Niemcy nagle pozbawione sojuszników i złóż ropy (Latem 1918 r. brytyjska wyprawa na Baku odebrała Niemcom i Turkom sprzed nosa największe złoża ropy na świecie paraliżując na trwałe niemieckie zdolności ofensywne na froncie zachodnim.) musiały kapitulować.

 Do zatoki Złoty Róg wpłynęła eskadra alianckich okrętów celując działami w Pałac Dolmabahce. To był koniec Imperium Osmańskiego. Z buntu przeciwko obcemu dyktatowi narodziła się jednak Republika Turcji. Gen. Mustafa Kemal i skupiona wokół niego grupa oficerów zorganizowała alternatywne państwo i armię, która pogoniła z tureckiej ziemi greckich okupantów i utopiła we krwi plany stworzenia państwa ormiańskiego. (Chrześcijanom może się to nie spodobać, ale masakry dokonywane na Ormianach i Grekach po 1918 r. przez Turków były już częścią wojny domowej i próbą obrony Turcji przed rozbiorem.)

Turcja ocaliła swoją siedzibę narodową i suwerenność. Straciła jednak imperium, które podzielili między siebie Brytyjczycy i Francuzi korzystając z systemu mandatowego. W ręce Brytyjczyków wpadły upragnione złoża ropy w Mosulu. Na okupowanych terenach doszło do kurdyjskiej irredenty. Winston Churchill wydał rozkazy, by tłumić ją za pomocą gazów bojowych. (80 lat później za to samo skazano Saddama na śmierć.) W tłumieniu powstania brał udział, jako dowódca szwadronu RAF późniejszy marszałek Arthur "Bomber" Harris, "autor" m.in. majestatycznych w swej destrukcji nalotów na Drezno i Hamburg. Mówił wówczas: "Arabowie i Kurdowie teraz wiedzą, co znaczy prawdziwe bombardowanie lotnicze, jakie się z nim wiążą straty ludzkie i materialne. W ciągu 45 minut duża wioska może zostać zmieciona z powierzchni ziemi a jedna trzecia jej mieszkańców zabita lub raniona".

Wielkiej Brytanii udało się osiągnąć swój cel - zdobyła kontrolę nad pasem lądu od Cape Town do Mosulu. W 1917 r. piórem Lorda Balfoura obiecała ludności żydowskiej "siedzibę narodową" w miejscu będącym geopolitycznym zwornikiem między Azją i Afryką. Wkrótce potem brytyjskie tajne służby zaczęły podburzać Bractwo Muzułmańskie przeciwko Żydom (choć ówcześni arabscy nacjonaliści deklarowali, że syjonizm jest dla nich bratnią ideologią!). W ten sposób wywołali konflikt, który uzasadniał trzymanie przez nich dużej armii o rzut kamieniem od Kanału Sueskiego.

Flashback: Największe sekrety: Mandat od Allaha

Wydawałoby się, że Wielka Brytania stała się światowym supermocarstwem. A jednak... Kilkanaście lat później staje się mocarstwem karłowatym, które jest bite na wszystkich frontach. Kto doprowadził Imperium Brytyjskie do upadku? Czym się kierował? Jak to zrobił? Początek opowieści na ten temat w następnym odcinku serii Inferno - Rail Tracer. 

***

Ciekawostka erotyczna: T.E. Lawrance, był masochistą. Historia o tym jak był torturowany i zgwałcony przez tureckiego pułkownika, była tylko jego fantazją, jaką przemycił do swoich pamiętników. 

***

Znalezione w czeluściach netu (i zostawione bez komentarza):

Dlaczego dr Kulczyk zmarł:

a) bo operował go dr Clown
b) bo zatruł się w Wiedniu kebabem z baraniną
c) to wina dopalaczy

***

W dzisiejszym "Plusie Minusie" Filip Memches zamieścił recenzję mojej książki "Vril. Pułkownik Dowbor". Recenzja do poczytania tutaj.