Największe sekrety: Kwatera 139

Ostrzeżenie: Ten tekst oraz następny wpis z cyklu "Największe sekrety" zawierają dużo cytatów z tekstów dra Dariusza Baliszewskiego (z tej racji, że należy on do nielicznych historyków szczegółowo zajmujących się omawianymi tutaj kwestiami). Zwolenników oficjalnej wersji prosimy, by się nie pocięli i nie uderzali głowami o ścianę.

Ilustracja muzyczna: Thirty Seconds To Mars - The Kill

Na początku 1945 NKWD wysłało do Budapesztu dwie specjalne grupy funkcjonariuszy. Jedna miała aresztować Raoula Wallenberga, szwedzkiego dyplomatę i przemysłowca wsławionego uratowaniem przed nazistami setek Żydów. Wallenberg musiał trafić na Łubiankę, bo był w czasie wojny pośrednikiem w tajnych próbach nawiązania pokoju przez Sowietów z Niemcami (Według oficjalnej, sowieckiej wersji Wallenberg został otruty na Łubiance w 1947 r. Wielu ludzi widziało go jednak później żywego - ostatnie relacje pochodzą z lat '80-tych. Czemu KGB miałaby go tak długo trzymać? Jedną z osób biorących udział w jego aresztowaniu był ponoć gen. Leonid Breżniew). Druga grupa specjalna miała aresztować Polaka - płka dypl dra Marian Steifera.

Kim był płk Steifer? Istnym człowiekiem renesansu. Szachistą biorącym udział w międzynarodowych zawodach (wygrał z Capoblancą!), zdolnym piłkarzem,  oficerem, który w 1920 r. "ocalił Lwów" a w maju 1926 r. uratował życie gen. Sosnkowskiemu próbującemu popełnić samobójstwo. Po kampanii wrześniowo-październikowej 1939 r. ten piłsudczykowski oficer był nieformalnym liderem polskiego środowiska wojskowego na Węgrzech. Dzięki jego przyjaźni z ministrem obrony krajowej gen. Barthą, polscy wojskowi przebywający w kraju Madziarów cieszyli się dużymi swobodami. Płk Steifer był też bohaterem dosyć niejasnej afery: został oskarżony o prowadzenie tajnych negocjacji pokojowych z Niemcami w Budapeszcie. Jak pisze dr Baliszewski:

"Wszyscy, którzy znaleźli się w orbicie tej tajemnicy, zostali zobowiązani do milczenia pod groźbą śmierci. A choć milczeli, i tak większość z nich nie dożyła końca wojny. I najpewniej nigdy nie dowiedzielibyśmy się, o co chodziło w tzw. sprawie płk. Steifera, gdyby nie pewien do dzisiaj niewytłumaczalny wypadek. W marcu 1942 r. na Dworcu Południowym w Budapeszcie jakiś człowiek rzucił się czy może po prostu wpadł pod pociąg. Mógł to być wypadek, mogło być samobójstwo. Trwała wojna. Ludzie często stawali się ofiarami głębokiej depresji, tęsknoty czy rozpaczy. W tej śmierci było jednak coś dziwnego i niepokojącego. Bo człowiek ten nie miał przy sobie nic, co pozwoliłoby go zidentyfikować. Miał nowy garnitur, nową bieliznę, po raz pierwszy założone obuwie, nieużywaną chusteczkę do nosa, a nawet skarpetki. Nie miał nawet okruszka w kieszeni, jednego choćby źdźbła tytoniu. I tylko w wewnętrznej kieszeni marynarki węgierska policja znalazła złożony we czworo, napisany w obcym języku dokument.
Śledczy ustalili, że ofiarą wypadku był polski oficer z 53. Pułku Piechoty w Stryju major Władysław Załuski, jednoznacznie związany na Węgrzech z obozem piłsudczyków. Ustalili również, że tajemniczy dokument był odpisem wyroku Obywatelskiego Sądu Honorowego w Budapeszcie w sprawie płk. dypl. Mariana Jana Steifera w związku z jego próbą „tworzenia rządu polskiego w porozumieniu z Niemcami". Nikt nie zdołał wyjaśnić prawdziwych okoliczności śmierci majora Załuskiego. (...)

W pierwszych dniach maja 1941 r. porucznik Wojska Polskiego Kazimierz Morvay, syn Węgra i Polki, urodzony i wychowany na Węgrzech, który we wrześniu 1939 r. walczył w polskim mundurze, a w 1941 r. pełnił służbę adiutanta w sekretariacie szefa XXI Oddziału Honwedów, przypadkowo usłyszał, jak kpt. Kormendy meldował płk Balo: „Pułkownik Steifer prosi o przyjęcie przez ministra obrony narodowej gen. Barthę w sprawie utworzenia rządu polskiego współpracującego z Niemcami". Dopiero po złożeniu meldunku kpt. Komendy zorientował się, że ktoś niepowołany usłyszał jego tajną treść. „Jeśli to, co usłyszałeś, wyniesiesz na zewnątrz – ostrzegł Morvaya – będzie z tobą kiepsko”. Por. Morvay, który czuł się bardziej Polakiem niż Węgrem, uznał jednak za swój obowiązek powiadomić, jak to sam ujął, władze podziemne. W Budapeszcie w podziemiu działali zwolennicy gen. Sikorskiego i ich właśnie powiadomił Morvay o skandalicznej treści meldunku. Tak doszło do powołania Sądu Obywatelskiego i najbardziej tajnej rozprawy w historii ostatniej wojny.

Płk. Steifera oskarżali ludzie Sikorskiego: dr Stanisław Bardzik-Lubelski, zastępca delegata Rządu Polski na Węgrzech, i mec. Adolf Witkowski, zastępca delegata ministra skarbu. Bronił go zapalony piłsudczyk mjr Stefan Benedykt. Skład sądu stanowili Adam Opoka Loewenstein z PPS i sędzia Wacław Słoniński ze Stronnictwa Narodowego. Przewodniczył gen. Jan Kołłątaj- Srzednicki. Po pięciu dniach rozprawy i przesłuchaniu stron oraz polskich i węgierskich świadków: „Sąd nie znalazł dowodów, jakoby jakakolwiek grupa obywateli dążyła do współpracy z Niemcami, ale płk dypl. dr inż. Marian Steifer źle zasłużył się Ojczyźnie". Winny czy niewinny? Były rozmowy z Niemcami czy nie? Wyrok sądu zdaje się niczego nie wyjaśniać. Cóż to bowiem znaczy, że płk Steifer źle zasłużył się ojczyźnie? I czym, skoro żadnych rozmów z Niemcami nie było? A może jednak były?

W połowie lat 80. udało mi się dotrzeć do prywatnych dokumentów Steifera. W liście do rodziny w kraju z 18 kwietnia 1941 r. pułkownik pisał: „Już kilkakrotnie robiono mi ze strony węgierskiej, i to od różnych osób, propozycje, ażebym przy pośrednictwie mego dawnego kolegi z wojny światowej poszedł na układ z gospodarzem i na współpracę. Rzekomo byłoby to chętnie przyjęte, bo on nie ma żadnego kandydata na objęcie dawnego, choć bardzo zmniejszonego mieszkania, a ma mu na tem szczególnie zależeć. Jako argument za tem wysuwają, że jednak lepiej choć cośkolwiek z mebli uratować, a zwłaszcza idzie o dzieci, które teraz cierpią najwięcej. Jak się Ty na to zapatrujesz? Z tego mogłaby być i wielka rzecz albo też i wielka hańba". "

Tajne negocjacje w Budapeszcie odbyły się w maju 1941 r. Wiosną 1941 r. w Budapeszcie nagle umiera na "zawał serca" płk Zygmunt Wenda, były wicemarszałek Sejmu, oficer ds. specjalnych poruczeń Naczelnego Wodza. Krążyły później pogłoski, że tworzył Legion Polski na Węgrzech, który miał wkrótce wkroczyć do Polski.  Oczywiście naiwnością byłoby sądzić, że za całą aferą stał tylko mało znany, choć niezmiernie zasłużony, płk Steifer czy też płk Wenda. Może pewną wskazówką jest to, że Steifer, skądinąd oficer Oddziału II SG, brał udział w sprowadzeniu na Węgry marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza. Drugi Marszałek w grudniu 1940 r. w brawurowy sposób uciekł z rumuńskiego internowania i rozpoczął działalność w podziemiu. Ten okres jego życia został pięknie opisany przez Cezarego Leżeńskiego w jego "Kwaterze 139" (Szczególnie mi się spodobał w tej opowieści wątek zakochanej w Drugim Marszałku ognistej węgierskiej hrabiny Karoline Marenzi:). Niestety w tym opisie wciąż jest dużo białych plam. Jak pisze dr. Baliszewski:

"Pewne jest tylko to, że gdy kilka miesięcy później, w październiku 1941 r., marszałek Śmigły udawał się w swą ostatnią drogę do Polski, w Budapeszcie żegnali go regent, admirał Miklós Horthy, minister gen. Károly Bartha i płk dypl. dr Marian Steifer."

Po drugiej stronie Karpat, w Polsce na dworcu kolejowym witał z kolei marszałka Śmigłego inż Stefan Witkowski, dowódca "Muszkieterów", najlepszej organizacji wywiadowczej II wojny światowej. Witkowski to zdolny naukowiec pracujący m.in. nad takimi zagadnieniami jak "darmowa energia" czy "promienie śmierci", człowiek wielu twarzy i kontaktów. Jak czytamy o jego siatce:

"Oto w pierwszych miesiącach niemieckiej okupacji, gdy Związek Walki Zbrojnej (ZWZ) uczył się dopiero zasad konspiracji, Muszkieterowie już wysyłali z Polski meldunki do Paryża. Tym jednak, co miało stać się ich dumą, była komórka oznaczona kryptonimem 29, czyli tzw. wywiad głęboki, wnikanie w szeregi wroga. Witkowskiemu udało się umieścić swoich ludzi w całej okupowanej Europie, a co najważniejsze - w Rzeszy. Jego agentka znalazła się w sztabie admirała Canarisa, szefa Abwehry, niemieckiego wywiadu wojskowego. Agenci pracowali w ministerstwie spraw zagranicznych, a nawet w kwaterze głównej Hitlera. Rezultaty ich pracy dla brytyjskiego wywiadu (a nie znamy wszystkich, bo Brytyjczycy jak dotąd nie ujawnili polskich meldunków wywiadowczych) trudno przecenić.

 

To Muszkieterowie dostarczyli plany portu w Hamburgu z zaznaczonymi stanowiskami okrętów Kriegsmarine, dzięki czemu RAF mógł przeprowadzić precyzyjne bombardowania. Muszkieterowie zdobyli też i przekazali do Londynu plany konstrukcyjne niemieckich łodzi podwodnych. Z ich źródła pochodzą pierwsze meldunki o koncentracji wojsk niemieckich nad granicami Belgii i Holandii. Zapowiadali również uderzenie na Rosję. Na rok przed założeniem Treblinki agenci Muszkieterów ujawnili ludobójcze zamiary Rzeszy. Odnotowywali najmniejsze ruchy wojsk niemieckich w Polsce i zbrodnie okupanta. Witkowski zorganizował znakomitą łączność z Budapesztem, montując w międzynarodowych pociągach skrytki, w których były przewożone meldunki, prasa i serwis fotograficzny.

 

Główną przyczyną sukcesu wywiadu Witkowskiego była klasa jego agentów. Wciągnął do organizacji przedstawicieli najznakomitszych polskich rodzin arystokratycznych, którzy dzięki koligacjom z arystokracją europejską mogli liczyć na pomoc w niemal każdym zakątku okupowanej Europy. Do najbliższych współpracowników doktora Z., jak nazywano Witkowskiego, należała oprócz wspomnianej już hrabiny Teresy Łubieńskiej, hrabina Klementyna Mańkowska z domu księżna Czarkowska-Golejewska, hrabiowie Plater-Zyberk, Sobański, Wielopolski, Czetwertyński, członkowie rodzin Dembińskich, Skarbków, Grocholskich, Odrowążów. Aby pojąć wagę tych kontaktów, wystarczy przywołać jeden z modelowych przykładów współpracy rodzinnej: podczas gdy jeden z braci E. służył w Muszkieterach, drugi - von E. - był generałem SS.

Powyżej: Krystyna Skarbek, jedna z agentek Muszkieterów

 

Pełną wiedzę na temat rodzinnych powiązań i kontaktów swoich agentów miał w organizacji jedynie Witkowski. Muszkieterowie w swoich raportach nazwiska zastępowali kryptonimami liczbowymi, a podstawową ich zasadą było milczenie o własnej pracy. Przykładem konspiracji wewnętrznej była praktyka składania meldunków przez francuskiego agenta Muszkieterów w konfesjonale jednego z paryskich kościołów. Nie miał pojęcia, komu "spowiadał się" co tydzień i nawet po wojnie nie udało się tego ustalić. Muszkieterowie byli też jedyną formacją wywiadowczą w Europie, penetrującą stalinowską Rosję. I to zarówno przed, jak i po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej.

 

Kim byli mocodawcy Stefana Witkowskiego? Czy byli nimi Brytyjczycy, którzy straciwszy swoje siatki na Wschodzie, odbudowywali je rękami Muszkieterów? Czy może Watykan, wspierający polskich agentów nie tylko modlitwą i poświęconymi przez Ojca Świętego Piusa XII różańcami, ale także sporymi funduszami? Faktem jest, że patronką Muszkieterów była Matka Boska Jazłowiecka, której ryngrafy i obrazki znajdują się do dzisiaj w każdym muszkieterskim domu."

To Muszkieterowie już w 1940 r. odkryli zbrodnię katyńską i powiadomili o niej rząd Sikorskiego. Ich meldunek został olany. Na przełomie 1940 r. i 1941 r. organizacja rozpoczyna antysowiecką współpracę wywiadowczą z Niemcami. Muszkieterowie organizują też w październiku 1941 r. przerzut Drugiego Marszałka do okupowanej Polski. Śmigły-Rydz mieszka w Warszawie, przy ul. Sandomierskiej 18, u wdowy po gen. Maxymowiczu-Raczyńskim (byłym dowódcy wojsk pancernych, który zmarł w 1938 r. w berlińskim metrze na "zawał serca"). Również w październiku 1941 r. były premier Leon Kozłowski, były sowiecki więzień (stracił oko podczas brutalnego przesłuchania na Łubiance) przekracza niemiecko-sowiecką linię frontu i udaje się przez Warszawę do Berlina. W listopadzie spotyka się w Warszawie z Drugim Marszałkiem. I znowu Baliszewski:

"Do tego tajnego spotkania doszło w rejonie ulic Kopernika i Tamki. Relacjonuje ten fakt rotmistrz Czesław Szadkowski, szef ochrony osobistej Śmigłego w Warszawie, i Józef Lebedowicz, szef wydziału prezydialnego Obozu Polski Walczącej, organizacji powołanej do życia przez Śmigłego. Być może kiedyś potwierdzi się fakt obecności na tym spotkaniu grupy polskich aktywistów, a więc polityków opowiadających się za współpracą z Niemcami - z księciem Januszem Radziwiłłem, posłem Edwardem Kleszczyńskim i przedstawicielami polskiego episkopatu."

Mniej więcej w tym samym czasie, w drugą stronę udaje się misja Muszkieterów do gen. Andersa. Przewodzi jej rtm. Szadkowski. Jak czytamy u wiadomego autora:

"18 stycznia generał Anders wydał bankiet na cześć polskich oficerów przybyłych z kraju. Toastom nie było końca. Święcono polską odwagę, gratulowano patriotyzmu. W uznaniu zasług Szadkowski mianowany został zastępcą dowódcy pocztu przybocznego gen. Andersa. Chwilę później wybuchł skandal.

 

Nagle, jak zapisał w swojej relacji rtm. Szadkowski, "generał Okulicki zapytał o Śmigłego. Padały różne odpowiedzi. Jedni twierdzili, że jest w Budapeszcie, inni, że w Ankarze. Wszyscy patrzyli pytająco na mnie. Ja nachyliłem się do Andersa i cicho powiedziałem: To, co mam do przekazania, przeznaczone jest wyłącznie dla Pana Generała. Proszę o rozmowę na osobności. Gdy do niej niebawem doszło, powiedziałem: Śmigły jest w Warszawie i razem z legionistami szykują zamach na Sikorskiego. Dodałem, że gen. Grot-Rowecki bez wiedzy i zgody Naczelnego Wodza mianował szefem sztabu ZWZ płk. Tadeusza Pełczyńskiego, lecz Warszawa trzyma to w najściślejszej tajemnicy".

 

Anders był, jak relacjonuje rotmistrz, "wstrząśnięty i zaskoczony". Nie miał powodu wątpić w słowa tego, który mu je przekazał. Szadkowski dowodził ochroną osobistą Śmigłego i nie odstępował go na krok - trudno było wyobrazić sobie bardziej wiarygodnego świadka."

Ilustracja muzyczna: Thomas Bergersen - Heart

Po odkryciu tego zdarzenia przez Sowietów, trzeba zatuszować sprawę. Z Londynu do Warszawy i Buzułuku idą rozkazy od gen. Sikorskiego nakazujące uśmiercenie Leona Kozłowskiego, rtm. Szadkowskiego, inż Witkowskiego i marszałka Śmigłego-Rydza. Wyroku na rotmistrzu nie wykonano, premier Kozłowski też był poza zasięgiem (zginął w maju 1944 r. - oficjalnie w wyniku nalotu bombowego, nieoficjalnie na "zawał serca"). Gen. "Grot" odmówił wykonania wyroku na Witkowskim i Drugim Marszałku. Witkowski zostaje jednak zastrzelony na ul. Wareckiej we wrześniu 1942 r. przez oddział likwidacyjny AK. Drugi Marszałek, według oficjalnej wersji, umiera w nocy z 1 na 2 grudnia 1941 r. na "angina pectoris" i zostaje pochowany na Powązkach w Kwaterze 139 (polecam udanie się na jego grób, nawet jeśli jest on tylko symboliczny). 

Według wersji dra Baliszewskiego, dopuszczanej również przez dra Gałęzowskiego, Śmigły-Rydz zostaje porwany i uwięziony. Tam odnawia mu się gruźlica. Zostaje przeniesiony do sanatorium w Otwocku, gdzie umiera prawdopodobnie 3 sierpnia 1942 r. Jak podaje dr Baliszewski: "Pozostawił po sobie jeszcze jeden skarb - pamiętnik, w którym zapisywał swoje myśli, spostrzeżenia i oceny osób, z którymi się stykał. - W ostatnim stadium choroby bardzo cierpiał, dusił się, nie mógł mówić. Pamiętnik to była jego jedyna forma komunikacji ze światem - dodaje Baliszewski.Pewnego jesiennego dnia 1943 roku do drzwi mieszkania Marty Rydz zapukał Eugeniusz Ejgin, oficer z kancelarii Śmigłego-Rydza. Zgodnie z ostatnim życzeniem swego

dowódcy przywiózł jego przedśmiertne zapiski. ". Marta Rydz, wdowa po marszałku zostaje zabita w 1951 r. we Francji. Jej ciało poćwiartowano. Pamiętnika męża - dokumentu, który wywróciłby całą naszą wiedzę o drugiej wojnie światowej nigdy nie znaleziono. W tajemniczych okolicznościach giną po wojnie również agenci Muszkieterów, np. Krystyna Skarbek - pierwowzór Vesper Lynd z "Casiono Royale".

Czy doszło więc na jesieni 1941 r. do próby zamachu stanu i stworzenia w Polsce rządu, który ułożyłby stosunki z Niemcami? Za tym przemawia logika. Na jesieni 1941 r. wojska niemieckie stały już pod Moskwą i wydawało się, że lada chwila ZSRR upadnie. Fakt tych negocjacji potwierdził zresztą sam gen. Sikorski! Baliszewski: " A jednak w Warszawie końca 1941 r. coś się działo. Wystarczy sięgnąć do listu gen. Władysława Sikorskiego do ambasadora w Moskwie Stanisława Kota z 26/27 marca 1942 r.: "Zgodnie z raportem, który otrzymałem 20 stycznia, Naród Polski mimo okrutnych prześladowań odpowiedział stanowczo odmownie na wezwanie do udziału w krucjacie przeciw bolszewikom, co było połączone z poważnymi koncesjami na rzecz Polski". Jakimi koncesjami? Czyje wezwanie? Do kogo skierowane? Dokument na to nie odpowiada. Wiadomo jednak, że kilka dni wcześniej, 24 marca 1942 r., w rozmowie z prezydentem Rooseveltem Sikorski stwierdził: "... tak niedawno, bo zaledwie 20 stycznia, wszystkie polityczne partie Polski zadeklarowały swoją jednomyślną decyzję nieulegania sugestiom niemieckim i nieuczestniczenia Polski w jakiejkolwiek formie w kampanii antyrosyjskiej, w zamian za co Polacy mieli obiecane przywrócenie normalnych warunków na terytorium polskim (...) Choć do powstania proniemieckiego rządu kolaboracyjnego nie doszło, to jednak w Warszawie w listopadzie 1941 r. formowany był gabinet. Ktoś, jak wynika z relacji pani Władysławy Namysłowskiej, rozdzielał nominacje rządowe, skoro jej mąż, prokurator Józef Namysłowski, blisko związany wówczas z Rydzem-Śmigłym, otrzymał nominację na wojewodę pomorskiego.".

 

Przywrócenie normalnych warunków na terytorium polskim. Wojewoda pomorski.

 

W maju 1941 r., w tym czasie, gdy w Budapeszcie toczą się tajne polsko-niemieckie rozmowy, z misją pokojową do Anglii, za wiedzą i z błogosławieństwem Hitlera, udaje się Rudolf Hess. Jego samolot rozbija się w Szkocji, Hess trafia do Tower, a jego brytyjscy partnerzy polityczni (frakcja związana z królem Jerzym VI) zostają skompromitowani.  Hess opowiedział potem swojemu synowi Wolfowi Rudigerowi Hessowi, szczegóły swoje misji pokojowej. Przewidywała ona odwrót przez Niemcy ze wszystkich jak dotąd okupowanych terytorium. Czyli także z Polski i polskiego Pomorza. To dlatego Drugi Marszałek mógł wyznaczać na jesieni 1941 r. nowego wojewodę pomorskiego. Rudolf Hess "popełnia samobójstwo" w więzieniu w Spandau 17 sierpnia 1987 r. Schorowany starzec, który nie potrafi sam sobie ukroić kromki chleba zawiązuje skomplikowany węzeł i się wiesza. Akurat gdy Gorbaczow sugeruje jego zwolnienie z więzienia... Hess i Marta Rydz musieli zginąć, by nie wyszła na jaw prawda o wojennych planach Zjednoczonej Europy. Planach, których ujawnienie kosztowałoby kariery wielu ludzi...

Ps. Próba porozumienia z Niemcami przez polskie siły polityczne została podjęta już w 1940 r.  W obliczu klęski Francji, pisarz Stanisław Cat-Mackiewicz spłodził tzw. memoriał z Liburne. Ofertę dla Niemców: utworzenia polskiego rządu kolaboracyjnego. Jak czytamy: " Inicjatorem propozycji był płk Jan Kowalewski, przed wojną szef sztabu w Obozie Zjednoczenia Narodowego (OZON). Podpisali je: Stanisław Cat-Mackiewicz, wybitny publicysta II RP, znany germanofil i antykomunista; Ignacy Matuszewski, jeden z czołowych piłsudczyków; Tadeusz Bielecki, po śmierci Dmowskiego przywódca Stronnictwa Narodowego; Jerzy Zdziechowski, polityk narodowo-demokratyczny i wiceprezes Centralnego Związku Przemysłu, Górnictwa, Handlu i Finansów (tzw. Lewiatana); Emeryk Hutten-Czapski, poseł na sejm z ramienia BBWR i przewodniczący Związku Ziemian; Jerzy Kurcjusz, działacz ONR-ABC, i Stanisław Strzetelski, na emigracji we Francji zastępca przewodniczącego polskiego Związku Dziennikarzy. Według posła niemieckiego w Lizbonie memorandum poparł, ale go nie podpisał, także Jan Szembek, w latach 1932-1939 zastępca ministra spraw zagranicznych Józefa Becka, a na emigracji zagorzały przeciwnik rządu Sikorskiego."